بازجست عناصر تصویری مشترک عرفان شیعی در هنر نگارگری و معماری (نمونه: نگاره «اولین سخنرانی امام حسن(ع) درباره شناخت امام معصوم»)

نگارگری به عنوان یکی از جلوه‌های هنراسلامی، سیر تحول ‌معنوی خود را از فرهنگ حاکم‌ برجامعه گرفته و در بخشی از آثار  با اتکاء به هندسه معماری اسلامی فضایی متناسب با آن معانی ایجاد نموده‌است. از آنجایی‌که نگارگران به‌طور معمول و متناسب با موضوع آثار خود از فضاها و تزیینات واقعی وعینی موجود در معماری زمان خویش برای طراحی آثارشان بهره ‌برده‌اند، لذا کشف و تاویل معانی آنها می تواند تاثیر شگرف آموزش‌های معنوی را بر ابعاد مختلف زندگی آن دوره نشان دهد. متن حاضر نیز با هدف شناسایی چگونگی بازتاب عناصر معماری در نگارگری انجام شده و بدین منظور مشترکات ساختاری و مفهومی نگاره «اولین سخنرانی امام حسن(ع) درباره شناخت امام معصوم» و معماری دوره صفویه مورد بررسی قرار گرفته، تا عوامل موثر بر کاربرد آنها و همچنین مفاهیم و ماهیت باطنی نهفته در آن‌ها مشخص شود. بر این اساس مقاله در پی پاسخ‌گویی به این پرسش‌ها است که مهم‌ترین فضاها و تزیینات واقعی موجود در معماری که در طراحی نگاره‌ مورد پژوهش بکار رفته‌اند، کدامند؟ آیا ارتباطی میان کاربرد این عناصر ساختاری با مفاهیم عرفانی شیعی دوره صفویه بازتاب یافته در نگاره  وجود دارد؟ بنابراین پژوهش حاضر بر اساس ماهیت توصیفی- تحلیلی با رویکرد تفسیری و تطبیقی انجام شده و اطلاعات آن از طریق مطالعات کتابخانه‌ای- اسنادی گردآوری شده است. نتایج پژوهش علاوه بر اینکه بر انطباق و پیوند ساختاری و مفهومی نقوش هندسی این نگاره با تزیینات و فضاهای معماری بناهای هم عصر آن تاکید دارند، مبین این امر هستند که نگاره‌ با توجه به مفاهیم عمیق عرفانی نهفته در اعداد، نقوش هندسی و رنگ‌هایی که در تزیینات و فضاهای آن‌ بکار رفته‌است، مفاهیمی از مذهب تشیع را به‌صورت نمادین به‌نمایش گذاشته‌است.  

اصل مقاله